Tế bào gốc

Tế bào gốc là gì?

Cơ thể của chúng ta có bao nhiêu cơ quan, bộ phận thì có bấy nhiêu loại tế bào đặc trưng, nếu như như tế bào cơ tim, tế bào gan, da, thận, tụy, lách... Tất cả các loại tế bào của các cơ quan này đều được tạo ra từ 1 dòng tế bào chung được gọi là tế bào gốc hay tế bào mầm (stem cell). Nói 1 cách khác, tế bào gốc là dòng tế bào “mẹ”, chưa biệt hóa (chưa đặc trưng cho tế bào của một cơ quan nào) có khả năng sinh ra các tế bào “con”, biệt hóa cao, mang đầy đủ các đặc điểm của tế bào các cơ quan riêng biệt như gan, thận, tim, phổi...

Dùng tế bào gốc để tạo máu tự thân chữa ung thư vú.

Có phần lớn loại tế bào gốc khác nhau trong cơ thể con người. Đầu tiên phải kể đến là tế bào gốc toàn năng. Đây là những tế bào trước nhất (2-4 tế bào) được phân chia ngay sau khi thụ tinh và mỗi tế bào này đều có khả năng tạo 1 cơ thể hoàn chỉnh. Tiếp tới là tế bào gốc vạn năng. Đây là loại tế bào gốc, có hiện tượng sau tế bào gốc toàn năng từ 3-4 ngày tiếp theo trong sự phân chia của hợp tử, có nguồn gốc từ 3 lá mầm phôi: lá trong, lá giữa và lá ngoài. PS Cells có khả năng sinh ra tất cả các loại tế bào khác hình thành nên các cơ quan của cơ thể nhưng không thể tạo 1 thai nhi hoàn chỉnh như tế bào gốc toàn năng. Tế bào gốc đa năng (multipotent stem cells) là loại tế bào gốc sinh ra toàn bộ các tế bào, tuy khác nhau nhưng cùng là cấu trúc hình thành nên 1 cơ quan nào đó ví dụ như tế bào gốc đa năng sinh máu sẽ có khả năng sinh hồng cầu, bạch cầu, tiểu cầu. Cuối cùng là tế bào gốc đơn năng, là dòng tế bào gốc đã biệt hóa cao, duy nhất khả năng sinh 1 loại tế bào duy nhất như dòng tế bào gốc sinh hồng cầu, dòng tế bào gốc sinh tiểu cầu, dòng tế bào gốc sinh bạch cầu... Ngoài ra, người ta cũng phân chia tế bào gốc theo Xuất xứ phân lập như tế bào gốc phôi và tế bào mầm phôi, tế bào gốc thai nhi là những tế bào được lấy từ các mô của thai nhi mang đặc tính của các cơ quan chúng sẽ tạo ra như cơ, thận, xương, da..., tế bào gốc tại người trưởng thành hay còn được gọi là tế bào gốc thân, là loại tế bào gốc có ở người trưởng thành như tế bào gốc tạo máu, tế bào gốc tụy, tế bào gốc thần kinh, tế bào gốc biểu mô ống tiêu hóa, tế bào gốc da...

Tế bào gốc điều trị những bệnh gì?

Bởi vì các tế bào gốc có khả năng phân chia để tạo ra tế bào mới của các cơ quan trong cơ thể nên trong y học, công nghệ tế bào gốc được dùng để sửa chữa, tạo mới các phần hư hỏng của các cơ quan bị bệnh. Hiện đa số nghiên cứu đã cho thấy kết quả rất tốt của liệu pháp tế bào gốc trong điều trị các bệnh như sa sút trí tuệ, thoái hóa hệ thần kinh trung ương, các đột quỵ, chấn thương sọ não, chấn thương tủy sống... Việc bơm các tế bào gốc vào hệ thần kinh có thể giúp cơ thể tái tạo lại các tế bào thần kinh hoặc các tế bào làm nhiệm vụ dẫn truyền các xung thần kinh, từ đó nỗ lự được chức năng não bộ hoặc tủy sống. Liệu pháp tế bào gốc cũng bước đầu tỏ ra có hiệu quả trong thực nghiệm trên động vật và cả tại người trong việc điều trị các bệnh lý tim mạch như nhồi máu cơ tim, suy tim... và nếu thành công sẽ góp phần đáng kể về việc kéo dài tuổi thọ các bệnh nhân tim mạch mà không cần thiết ghép tim. Ghép tủy xương có lẽ là liệu pháp tế bào gốc có hiệu quả nhất đã được công nhận và ứng dụng rộng rãi trên toàn toàn cầu trong đó có Việt Nam. Bệnh tiểu đường typ một có nguyên nhân do thiếu insulin, loại hormon giúp cho cơ thể sử dụng được đường. Tế bào beta tại tụy là nơi sản xuất ra insulin và lúc các tế bào này bị tổn thương, lượng insulin trong máu sẽ bị suy giảm từ đó dẫn tới bệnh tiểu đường. Khi bơm các tế bào gốc vào tụy, các tế bào gốc, nếu như “cấy ghép” thành công sẽ thay thế các tế bào beta tiết ra insulin và kết quả là bệnh lý tiểu đường được khắc phục. Đây sẽ là liệu pháp điều trị tiểu đường có không ít hứa hẹn trong tương lai. Trong lĩnh vực nhãn khoa, liệu pháp tế bào gốc đã được áp dụng khá thành công trong việc điều trị các bệnh lý giác mạc, tổn thương các tế bào nhận cảm ánh sáng tại đáy mắt cũng như 1 số bệnh khác tại mắt. Bên cạnh đó, liệu pháp tế bào gốc cũng được chỉ định điều trị bệnh hói đầu, các khiếm khuyết về răng, giúp làm lành các vết thương nặng, trong chấn thương chỉnh hình, trong sức khỏe sinh sản, điều trị xơ gan... và đặc biệt là liệu pháp tế bào gốc có thể hỗ trợ, nâng cao cường hệ miễn dịch tại những bệnh nhân HIV/AIDS.

Tương lai của liệu pháp tế bào gốc

Cho tới nay, hiệu quả điều trị một số bệnh lý của liệu pháp tế bào gốc cho kết quả tốt là không cần được bàn cãi nhưng xin lưu ý rằng còn đa số loại hình bệnh tật và các áp dụng khác của tế bào gốc kết quả mới chỉ dừng tại thực nghiệm tại động vật hoặc việc vận dụng trên người chưa được rộng rãi đủ để có thể đánh mức chi phí hiệu quả chắc chắn. Vì vậy, còn quá sớm để nói rằng liệu pháp tế bào gốc là chiếc đũa thần có thể ứng dụng điều trị cho toàn bộ các loại bệnh tật. Các nhà khoa học vẫn phải đối mặt với gần như trở ngại cả về mặt khoa học kỹ thuật, các khiếu nại xã hội, luật pháp, tâm linh, tôn giáo và rõ ràng, sẽ còn phần lớn việc phải làm trong việc tìm ra những trị giá đích thực của tế bào gốc trong thực hành y khoa.

TS. Vũ Đức Định, GS. TS. Lê Ngọc Thành